Yakınlık evlilik ve aile yaşamında elzem olan duygulardan biridir. Yakınlık gösterme başka biriyle bir duyguyu paylaşmayı kapsar. Yakınlığın ne olduğuna dair çeşitli tanımlar vardır. Yakınlık bir çeşit bağlılık hissi, huzur, duygusal destek, empati duyma, karşındakini güvenilir bulma, karşılıklı anlayış, paylaşım, dürüstçe iletişim kurabilme şeklinde tanımlanabilir.

Her evlilikte/ilişkide çiftlerin yakınlık tanımları farklı olabilir. Birçok çift yakınlığın ne anlama geldiğini ve ne istediklerini anlasalar dahi yakın olma konusunda birçok sıkıntı çekerler. Yakın olma konusunda eşleri sıkıntıya sokan mesele “yakınlık korkusu” olabilir.  Bazı insanlar yakınlıktan, kendilerini açmaktan korkarlar ve kaçınırlar. Yakınlık korkusunun en önemli iki nedeninin yanı sıra, öfke korkusu, bağımlılık korkusu, kontrolü kaybetme korkusu, bireyselliği kaybetme korkusu gibi kökenini aile meselelerinden alan bir takım psikodinamik nedenleri de vardır.

En önemli iki nedeninden birincisi, kişilerin çocukluk ve ilk gençlik yıllarında ebeveynleri tarafından boğucu ve özgürce hareket edemeyecek kadar çok ilgi görmüş olmalarıdır. Bu durum kişide kontrol edilme ve kontrolü kaybetme korkusunu tetikleyebilir. Ve kontrolü kaybetmek eş tarafından yok edilme duygusu anlamına gelebilir. Yok edilme burada ilişkideki kontrolün kaybolması ve öz kimliğin yavaş yavaş yok olduğu algısını yaratabilir. Bu bireyler kim olduklarını ve ne istediklerini bilmezler ve dengeyi bulmak için bir ileri bir geri hareket etme eğilimi gösterirler. Bu kişiler anlayışın ve saygının olduğu bir aşk ilişkisinde yaşanan duygusal yakınlığın bağımsızlıklarını tehdit etmediklerini yaşantılayabilirlerse sorunları hallolur.

İkinci ve aşılması en zor olan neden ise çocuğun anne babasının ayrılık ya da boşanması sonucunda (çoğunukla da babayı) en yakınlarından birini birdenbire kaybetmesidir. Bu yaralayıcı ve travmatize edici bir durumdur ve kişinin erişkinlik hayatında girmiş olduğu ilişkilerde, duygusal yakınlık gerektiren durumlarda kendisini ilişkinin derinliklerine bırakamamasına sebep olur. Çünkü bir eş ilişkiye duygusal olarak ne kadar yatırım yaparsa, ilişki sonlandığında o kadar çok acı çeker. Anne veya babasını kaybeden ve bu durumla baş etmesine yardım edilmeyen çocuklar ilerideki tüm ilişkilerinde terk edilme korkusu taşırlar. Kayıp yaşantısından dolayı gelişen terk edilme korkusundan ötürü ilişkilerinde bir emniyet mesafesi bırakırlar ve böylelikle yeni bir kayıp yaşamaktan ve aynı acıyı duymaktan kendilerini korumaya çalışırlar. Aslında böyle yaptıklarında tam da kendilerini korumak istedikleri durum başlarına gelir. Çünkü belli bir yakınlıktan öteye geçemedikleri, kendilerini duygusal olarak açamadıkları için ilişkileri de belli bir noktada tıkanıp kalır ilerleyemez, belki de başlamadan biter. Mesela bazı kişiler evliliğin hemen öncesinde, hiçbir açıklama yapılmaksızın birden bire terk edilebilirler. Bunlar hep terk edilme korkusunun sebep olduğu sonuçlardır.

Bağımlılık korkusu yaşayan kişiler de yakın ilişkilerden kaçınırlar. Bu korku duygusal olarak kendine yeterliliğin, bağımsız olmanın kesinlikle çok önemli olduğunu düşünen eşlerde görülür.  Eş diğerine hiç muhtaç olmadığını kanıtlarcasına sürekli diğerinden uzak olma ihtiyacını ortaya koyar, bu eşler duygusal ihtiyaçlarını karşılamak için birbirlerine dayanmazlar. Evlilikleri her iki tarafın kendi hayatlarını yaşadığı, duygusal bir mesafe gösterir. Bağımlılık korkusu, çoğu zaman erken yaşta ebeveynlerin etkisinden kaynaklanır. Ebeveyn, genellikle de baba, kimseye dayanmadan tek başına hayatta kalabilmenin önemini vurgular. Çocukluk çağlarında bağımlılık korkusuyla yetiştirilen bir çocuk anne babadan çok az hatta hiç destek almadan kendi başına kalmaya zorlanır. Bu çocuklara yardıma gereksinim duyduklarında güçsüz oldukları söylemiştir. Örneklendirmek gerekirse 45 yaşında bir adam karısından hiçbir zaman bir şey istemediğini belirtmiştir. Çünkü bunun bir zayıflık olacağına inanmıştır. En zor zamanlarında bile eşine duygularını açmaktan çekinmiştir.

Öfke korkusu yaşayan çiftler de, yakın ilişkilere girmekten kaçınırlar. Eşler başkalarına duydukları öfkeden korkabilirler. Diğer kişiyle çok fazla yakınlaşmanın düşmanlığı, öfkeyi, saldırganlığı doğurabileceğinden korkabilirler. Bu tür korkuları olan bireyler başkaları ile mesafeyi korurlar.  Öfkenin yakın bir ilişkide kaçınılmaz olduğuna inandıkları için bundan kaçınmanın tek yolunun yakın bir ilişki kurmamak olduğuna karar verirler.

Aslında insanların ihtiyaç duydukları bu duygusal yakınlığı yaşayamamakta ki en büyük engel iletişim eksikliği veya yokluğudur. Kendi istek, arzu ve ihtiyaçlarımızı gözettiğimiz gibi karşı tarafın da istek, arzu ve ihtiyaçlarını gözetebilecek bir iletişim türü yakaladığımızda ihtiyaç duyulan duygusal yakınlık yaşanabilecektir. İlişkilerimizde tüm bunlarla kendimiz baş etmekte güçlük yaşayabilir, ne yapacağımızı bilemediğimiz durumlar söz konusu olabilir. En önemlisi de tüm bunlarla mücadele edebilmemiz için ilk önce kendimizi tanımamız ve keşfetmemiz gerekecektir.  Bu durumda bir uzmandan yardım almak fayda sağlayacaktır.

Sezen Salihoğlu Sağlam

Uzman Klinik Psikolog

Devamı »

www.sezensalihoglu.com/hakkimda/

Mutsuz giden, zarar görülen bir evlilik neden bitirilemez?  Bir insan kocasından, karısından, sevgilisinden neden ayrılamaz? Etrafımızda sıklıkla duyduğumuz, gördüğümüz bir durumdur aslında. Kadın/erkek fiziksel veya duygusal olarak şiddet görüyordur ayrılamıyordur, aldatılıyordur ayrılamıyordur. Aslında başka bir yerlerde, başka hayatların hayallerini kuruyorlardır. Fakat buna rağmen ayrılık fikrini ciddi olarak düşündüklerinde elleri buz kesiyor, kalpleri deli gibi çarpıyor, içlerini tarifsiz bir korku kaplıyordur. Tam da ayrılığı konuşmaya karar vermişken birden ilişkilerinin aslında çokta kötü olmadığını, belki bir şans daha vermek gerektiğini düşünüyorlardır. Aslında ilişkide yaşanacak bir şey, konuşulacak bir konu kalmamıştır. Çiftler aynı ev içerisinde farklı yerlerde oturup, farklı şeylerle uğraşıyor ve birbirlerine öfke duyuyorlardır.

Bir çocuk hayatının ilk 4-5 yılında ebeveynleriyle olan ilişkisinde, korku duyulan, zarar veren davranış biçimlerinin yaşandığı, sevgi ve ilgi eksikliği yaşadığı, temel gereksinimlerinin karşılanmadığı, yoksunluklarla dolu deneyimler yaşadıysa bu durum çocuğun normal bir şekilde gelişimini engelleyecek bir takım bozuklukların ortaya çıkmasına sebep olur. Çünkü erken dönemde olumsuz ilişki deneyimlerinin yaşanması travmatize edici olabilir ve bu da bazı ruhsal bozuklukların ortaya çıkmasına sebep olur. Bu ruhsal bozuklukların ortak noktası çocuğun ebeveynlerine güvenli olmayan bir bağlanma geliştirmiş olması ve bunun sonucunda da ortaya çıkan terk edilme korkusudur.

Ebeveynler çocuklarıyla güven verici bir temel üzerine ilişkilerini oturtamazlarsa ve çocuklarının gereksinimlerini gideremezlerse bu çocuk için endişe verici ve güvenli olmayan bir bağlanmanın oluşmasına sebep olur. Güvenli olmayan bu bağlanmada, kişinin yetişkinlikte yaşayacağı ayrılma ve terk edilme korkularını yaşamalarına sebebiyet verir. Bir çocuğun yaşantısının ve davranışlarının normal gelişim çizgisi şu şekilde olmalıdır. Ebeveynle kurulan güvenli bir bağlanma ve bu bağlanmanın adım adım çözülerek çocuğun yavaş yavaş bireyleşmesi ve bağımsızlığa yavaş yavaş erişilmesi doğrultusunda olmalıdır.

Güvenli olmayan bir bağlanma sonucunda , kişi erişkinlik hayatında gerçek veya hayali bir ayrılıkla karşılaştığında kaybetme korkusu veya terk edilme dehşeti yaşar. Kişi bayılacakmış gibi olur, kalbi çarpar, nefesi daralır, eli ayağı titrer, ne yaptığını bilemez bir hale gelir. Bunun sebebi çocuklukta yaşanan deneyimlerde yatar. Kişinin daha ilk yıllarıyla ilgili anıları yoktur. Çocuğun o zaman hissettiklerini söze dökme gibi bir becerisi henüz gelişmemiştir. Bu nedenle çocukların o zamanlar yaşadığı terk edilme korkuları belleklerine duygu olarak depolanır. Erişkinlik hayatında bir olayla karşılaştıklarında, belleklerine depolanan bu duyguları anımsar ama bunların neden kaynaklandığına dair somut bir şey hatırlayamazlar. Erişkin hayatında yaşadıkları olay sadece o zaman depolanmış olan dehşet ve korku duygularının ortaya çıkmasına neden olur, fakat buna sebep olan geçmişteki olayın ne olduğunu anlayamazlar. Bu yüzden birliktelik yaşadıkları kişiden ayrılma olasılığının her ortaya çıktığı an, eskiye dair yaşadıkları travmayla ilgili duygularını canlandırır ve dolayısıyla  kaybetme korkusu, terk edilme paniği, aciziyet duygusu, çaresizlik gibi duyguları abartılı bir şekilde yaşamasına sebebiyet verir.  Kişi bu duyguların tekrar ortaya çıkmasından korktuğu için ilişkilerine bitmişte olsa son vermek istemez  ve yaşadıkları tüm mutsuzluklara rağmen ilişkilerini sürdürmek için ellerinden gelen her şeyi yapar. Hayatında güvenli olan bir bağlanmayı yaşamamış olan bu bireyler birlikte olduğu kişi ve yaşadığı ilişkiye haddinden fazla değer verirler. Şimdiye kadar yaşayamamış oldukları ve hayalini kurdukları ilişki, bedeli her ne olursa olsun yaşanacaktır. Bunun arkasında ebeveynleriyle yaşanamadan kalan, güvende olma hissinin olmadığı, doyum, takdir, ilgi, şefkat, kabul görme gibi duyguların yaşanamadığı, yakınlık ve sevgi gereksinimlerinin karşılanamadığı bir ilişki yatıyordur.  Bunları yaşayamamış olan birey, erişkinlik hayatında birlikte olduğu sevgili veya eşe haddinden fazla değer verecek ve ne olursa olsun, mutsuz bir ilişkiden dahi kopmak istemeyecektir. Çünkü bu kişiler için ayrılık demek en önemli tatmin kaynağının ortadan kalkması demektir.

Bunun yanı sıra çocuğuna kendini ifade etme olanağı tanımayan, kendisinden ayrılıp birey olma izni vermeyen, aslında çok seven fakat sevgisiyle çocuğun soluk almasına izin vermeyecek kadar çocuğu boğan, kendisinin karşılanmamış gereksinimlerini karşılayacak kişi olarak çocuğunu gören bir ebeveyn-çocuk ilişkisinin yaşanması ve çocuğunda güven duygusunun gelişmesine izin verilmemesi de kişide kendi olmaktan korktuğu, sığındığı limandan ne olursa olsun bilinmezliğe açılmak istemeyecek bağımlı bir kişilik yapısına sebebiyet verecektir. Bu yapıya sahip olan bireylerde birlikte oldukları ilişki içerisinden, kendilerini emniyette hissettikleri için başka bir limana her ne olursa olsun açılmak istemeyeceklerdir.

Ergenlik döneminde çocukların en büyük ihtiyacı aileden uzaklaşmak ve kendi kimliğinin sınırlarını çizmeye çalışmaktır. Ama bu durum bizim toplumumuzda kabul edilebilecek bir durum değildir. Aile böyle bir durumla karşılaştığında, bu durumu makul karşılamak yerine nerede bir hata yaptığını sorgulamaya başlamaktadır. Bu da bağımlı bir kişiliğin adımlarındandır.

Bazı aileler içinse dış dünya tehlikelidir. Birlikte iç içe yaşamak, her şeyi kendi aralarında kurdukları bir dünya üzerinde halletmeye çalışmak onlar için güvenlidir. Fakat bilmezler ki bu durum yetiştirdikleri çocuğu dış dünyaya karşı güvensiz kılacak ve bu çocuğun yetişkinlik hayatında ailesine patolojik bir bağımlılık geliştirmesine sebep olacaktır.

Bunun yanı sıra bir başka yaşam ise, anne-baba sevgi üzerine kurulu bir ilişki yaşamıyordur veya baba kendi dünyasını dışarıda kurmuştur veya baba eşinin hayatından zamansızca çekip gitmiştir. Bu durumda anne evin içinde çocuklarıyla kalmıştır ve kendi yalnızlığını, gereksinimlerini çocuklarıyla karşılamaya çalışmaktadır, özelliklede erkek çocuğuyla.  Anne oğlunu kocasının yerine ikame edecek, tüm sorunlarını onunla konuşacak, kahvaltısını onunla edecek, akşam yemeğini onunla yiyecek, eşiyle ilgili sıkıntıları unutup oğluyla paylaşacaktır. Çocukları büyüdükçe endişeleri artacak ve özellikle oğlunun hayatına kızların girmesine çok ta hoşnut olmayacaktır.

Tüm bu yazılanları düşünürsek böyle geçmişleri olan bireylerin ne kadar mutsuz olurlarsa olsunlar ilişkilerini bitirebilmeleri çok zordur. Çünkü çocukluktan beri yaşadıkları bütün olumsuz yaşantıları kişinin adım adım peşindedir. Güvenli olmayan bağlanma yaşamış bireyler, bu yaşanamamış veya eksik kalmış ilişkinin hayalini ve özlemini kurdukları için, mutsuz ilişkilerinden ayrılamazlarken, ebeveynleriyle bağımlı ve içi içe ilişkiler yaşamış olan bireyler de, kendilerini güvensiz ve tedirgin hissettikleri, ayrışmalarına müsaade edilmediği için ve dolayısıyla yalnız kalmaktan korktukları için ne olursa olsun mutsuz oldukları bir ilişkiden kopamazlar tıpkı anne-babalarından ayrılamadıkları gibi…

Sezen Salihoğlu Sağlam

Uzman Klinik Psikolog

Devamı »

www.sezensalihoglu.com/hakkimda/

Bazı insanlar terk edilecekleriyle ilgili daha fazla kaygı ve endişe içerisinde olurlar. Sevgililerinin veya eşlerinin onları terk edeceklerinden, sevdikleri birine bir şey olacağından çok fazla derecede kaygı duyarlar. Sürekli olarak bu korku ile yaşarlar sevdikleri kişiye bir şekilde ulaşamadıklarında veya haber alamadıklarında bu korkularının gerçek olduğuna kanaat getirirler. Hayali veya gerçek bir terk edilme tehdidi algıladıklarında, karşı tarafa sıkı sıkıya yapışırlar, aşırı derecede kıskanç ve kontrolcü olurlar, eşlerinin/sevgililerinin telefonlarını cüzdanlarını vs karıştırırlar, kimi tehlikeli görüyorlarsa onunla rekabet etmeye girişirler. Kısacası terk edilmemek için ne gerekiyorsa yaparlar buna kendilerini öldürecekleri tehdidi de dahildir.

Terk edilme korkusunu fazlasıyla yaşayan bu kişilerin bu durumla başa çıkabilmek için geliştirdikleri bir takım başa çıkma stratejileri vardır.

Terk edilme korkusunu fazlaca yaşayan bazı insanlar, yüzeysel ilişkiler kurmayı tercih ederler. Tek gecelik ilişkileri tercih ederler veya biriyle yakınlaşma içerisine girdiklerinde durup dururken ya bir kavga çıkararak, ya da karşısındaki kişinin bir kusurunu bularak onu terk ederler. Böylelikle kendilerinin terk edilme olasılığını ortadan kaldırmış olurlar.

Terk edilme korkusu yaşayan bazı insanlar ise, kendilerine eş veya sevgili olarak onları terk etme olasılıkları yüksek kişileri seçerler. Etrafımızda çokça rastladığımız örnekleri vardır aslında. Güvenilmez ve her an onları terk edebilecek kapasitede kişilere aşık olmuş kişiler görürüz sıklıkla ve anlamlandırmakta zorluk çekeriz hatta. Bu kadın/adam nasıl olmuşta bu kişiyi seçmiş deriz kendi kendimize.

Bu korkuyu yaşayan diğer bir kısım ise, ilişkilerinde esaret altına girmeyi, karşı tarafa bağımlı olmayı tercih eder. Karşı taraf ne isterse yapar, boyun eğer, alttan alır, kendi fikirleri yoktur, devamlı veren taraftır. Bu şekilde kendisini terk edilmekten korumuş olur. Fakat bir süre sonra ilişki içerisinde devamlı veren taraf olmak o ilişkinin bitmesine eninde sonunda sebebiyet verir.

Bu korkuyu yaşayan insanlardan bazıları ise karşı tarafı kendisine bağımlı kılmaya çalışır. Sevgiliyi/eşi hakimiyeti altına almayı tercih eder, karşı tarafı aşağılar, küçümser, eleştirir ve ona kendisi olmadan bir şey yapamayacağına, bir işe yaramayacağına dair yüklemeler yapar.  Böylelikle yine kendisini terk edilmekten korumaya çalışır. Fakat böyle bir ilişki içerisinde yine eninde sonunda terk edilme durumuyla karşı karşıya kalırlar, çünkü karşı taraf bir süre sonra bu durumdan sıkılır ve gider.

Peki terk edilme korkusunu neden yaşarız ve daha çok kimler bu durumla karşı karşıya kalır? Çocukluğunda ebeveynleriyle güvenli bağlanma yaşayamayan kişilerde daha fazla görülen bir durumdur terk edilme korkusu. Çocukluklarında anne-babaları boşanmış olan ve ebeveynlerden birinin çocuğuyla olan ilişkisini asgari düzeye indirdiği veya hiç görüşmediği bir durum söz konusu olduğunda, terk edilme korkusu kişinin peşini yetişkinlik hayatı boyunca bırakmayacaktır. Bunun yanı sıra çocuk evde devamlı anne-babanın sık sık kavga ettiği bir ortamda yetiştiyse veya ebeveynlerinden biri öldüyse bu çocuklarda terk edilme korkusu oluşacak ve yetişkinlik hayatında da bir gölge gibi kendisini takip ederek ilişkilerinde yukarıda bahsedilen şekliyle kendisini gösterecektir.

Terk edilme korkusu kişinin ilişkilerine zarar veriyorsa, kişi bu korku nedeniyle devamlı endişeli ve kaygılı bir şekilde yaşıyorsa, bu durum patolojik bir hal almış demektir. Böyle bir durumda bir uzmandan yardım almak sağlıklı bir ruhsal yaşantı ve sağlıklı ilişkiler kurmak adına en doğrusu olacaktır.

Sezen Salihoğlu Sağlam

Uzman Klinik Psikolog

Devamı »

www.sezensalihoglu.com/hakkimda/